همه چیز در مورد تصویر بدن؛ از تعریف روان‌شناسان تا تأثیر آن بر سلامت

در مورد بدن‌تان چه حسی دارید؟ وقتی به آینه نگاه می‌کنید چه می‌بینید؟ نقص‌ها را می‌بینید؟ قدرت را می بینید؟ خودتان را تحسین می‌کنید؟ احساس شرم می‌کنید؟ احساس ناامیدی می‌کنید؟ احساس توانمندی می‌کنید؟ آن گفتگوی درونی و لحنی که هنگام فکر کردن یا صحبت کردن در مورد ظاهرتان استفاده می‌کنید، مثبت و منفی، همه بخشی از تصویر بدن شماست.

تصویر بدن دقیقاً چیست؟ با خواندن ادامه مطلب متوجه می‌شوید که داشتن تصویر بدن مثبت یا منفی به چه معناست، چگونه تصویر بدن بر سلامت روان و جسم شما تأثیر می‌گذارد و چه کارهایی می‌توانید برای بهبود تصویر بدن خود انجام دهید.

تعریف تصویر بدن

تصویر بدن به عنوان «تصویری ذهنی که فرد از کل بدن خود دارد، از جمله ویژگی‌های فیزیکی و نگرش فرد نسبت به این ویژگی‌ها» تعریف می‌شود. این همان تصویری است که از خودتان دارید، احساس شما نسبت به بدن و شکل آن و اینکه از نظر فیزیکی در بدنتان چه احساسی دارید.

داده ها نشان می‌دهد که زندگی در دوران همه‌گیری کرونا برای تصویر بدن اصلاً مؤثر و مفید نبود. طبق نظرسنجی انجام شده در انگلستان فاصله‌گذاری اجتماعی و اقدامات قرنطینه زمان کرونا باعث افزایش عادات غذایی نامناسب و نارضایتی بدنی شده است. زنان نسبت به مردان بیشتر با مشکلات غذا خوردن و بدتر شدن تصویر بدن دست‌وپنجه نرم کردند و تقریباً ۵۰درصد از افرادی که در نظرسنجی شرکت کردند نگران ظاهرشان بوند.

جسیکا کورتز، متخصص تغذیه که روی اختلالات خوردن و تصویر بدن تمرکز دارد، معتقد است:

«تصویر بدن نحوه نگرش جسمی ما به خودمان است. نحوه‌ی صحبت درونی و بیرونی در مورد خودمان، براساس ظاهری که داریم و انعکاسی که در آینه می‌بینیم. نسبت به خودمان بی‌طرف، مهربان یا بد هستیم؟ خودمان را نسبت به مشاهدات‌مان در مورد بدن و ظاهرمان انتقادی یا بی‌طرف می‌دانیم؟ خودمان را درگیر قضاوت‌های شدید در مورد بدن‌مان می‌کنیم که باعث می‌شود احساس بی‌ارزشی، کمبود یا بی‌لیاقتی داشته باشیم؟ نحوه‌ی پاسخ به این سؤالات بخشی از تصویر بدن ماست.»

ارتباط «مثبت‌نگری نسبت به بدن» با تصویر بدن

جنبش مثبت‌نگری نسبت به بدن که در مورد دوست داشتن بدن و داشتن نگرشی مثبت بدون توجه به شکل یا اندازه شماست، با تصویر بدن مرتبط است. مثبت‌نگری نسبت به بدن به معنای داشتن تصویر بدن سالم بدون توجه به ظاهرتان است.

اینکه جنبش مثبت‌نگری نسبت به بدن از چه زمانی شروع شده است، چندان مشخص نیست، اما ریشه‌های آن را به دهه ۱۹۶۰ نسبت می‌دهند؛ یعنی زمانی که انجمن ملی پیشبرد پذیرش چاقی، که در آن زمان انجمن ملی کمک به آمریکایی‌های چاق نامیده می‌شد، برای دفاع از پذیرش چاقی تأسیس شد. با این حال، استفاده از اصطلاح «مثبت‌نگری نسبت به بدن» اغلب به اواسط دهه ۱۹۹۰ و تأسیس سازمان «Body Positive» برمی‌گردد.

«سامانتا دکالو» مدیر بخش آموزش و مشاوره بالینی مرکز رنفرو در فیلادلفیا، در این باره می‌گوید:

«این مسئله در اصل تلاشی بود که فعالان چاقی آغاز کردند تا بدن‌های به حاشیه رانده شده را از نیروهای سرکوب‌کننده‌ای مانند چاقی‌هراسی، نژادپرستی و تبعیض علیه افراد معلول رها کنند. این جنبش برای به چالش کشیدن تعاریف متعارف از سلامتی و زیبایی طراحی شده است.»

ارتباط «بی‌طرفی نسبت به بدن» با تصویر بدن

بی‌طرفی نسبت به بدن مفهومی متفاوت است. به‌گفته‌ی دکتر دکالو:

«این مفهوم تشویق‌مان می‌کند که رویکردی بی‌طرفانه نسبت به بدن‌مان داشته باشیم. این اصطلاح به ما یادآوری می‌کند که برای احترام گذاشتن به بدن خود، تغذیه کردن آن، گوش دادن به نشانه‌های آن یا قدردانی از کارهایی که می‌تواند انجام دهد، مجبور نیستیم بدن خود را دوست داشته باشیم.»

پذیرش بی‌طرفی نسبت به بدن به جای مثبت‌نگری نسبت به بدن، ممکن است برای افرادی که با مشکلات تصویر بدن و اختلالات خوردن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، هدف دست‌یافتنی‌تری باشد. دکالو می‌گوید:

«این نگرش فضا را برای پرورش هویتی اصیل ایجاد می‌کند که کمتر بر خود فیزیکی و جسمانی و بیشتر بر ارزش‌های بنیادین ما تمرکز دارد.»

چه عواملی باعث ایجاد تصویر بدن مثبت در فرد می‌شود؟

پایه و اساس داشتن تصویر بدنی مثبت یا منفی از سنین پایین شروع می‌شود. دکتر «پاکی سریواستا» استادیار پژوهشی در دانشگاه درکسل فیلادلفیا معتقد است:

«کودکان و نوجوانان خیلی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. تصویر بدن آن‌ها تحت تأثیر چیزهایی است که در رسانه‌های سنتی و شبکه‌های اجتماعی می‌بینند، و همچنین پیام‌هایی که از بزرگسالان در مورد بدن و ظاهر دریافت می‌کنند. اگر این پیام‌ها مثبت باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که در فردی جوان تصویر بدن مثبت ایجاد کند.»

تصویر بدن مثبت به این معنی است که صرف نظر از اینکه بدن‌تان با تعریف اطرافیان‌تان از اندام ایده‌آل مطابقت داشته باشد یا خیر، نسبت به خودتان حس خوبی داشته باشید. این احساس رضایت نسبت به بدن فارغ از ایده‌آل‌های اجتماعی است که در هر زمانی ممکن است به ما تحمیل شود.

برای مثال، تصور کنید که شلوارک سال گذشته‌تان را امتحان می‌کنید و کمی از آنچه به یاد می‌آورید تنگ‌تر شده است. واکنش مثبت‌نگرانه به این موضوع این است که:

«خب، حدس می‌زنم در این یک سال گذشته کمی رشد کردم، اما اشکالی ندارد. بدن‌ها برای تغییر و سازگاری ساخته شده‌اند. در عوض، چند شلوارک دیگر پیدا می‌کنم تا بتوانم از تابستان لذت ببرم و احساس راحتی داشته باشم.»

چه عواملی باعث ایجاد تصویر بدن منفی در فرد می‌شود؟

تصویر بدن منفی، نقطه مقابل تصویر بدنی مثبت است و در این حالت احساس بدی نسبت به ظاهرتان دارید یا به خاطر ظاهرتان خودتان را سرزنش می‌کنید. به گفته‌ی کورتز:

«تصویر بدن منفی می‌تواند به معنای انتقاد و قضاوت شدید خود از لحاظ جسمی باشد. این مسئله می‌تواند تا باور گفتگوی درونی منفی پیش برود و بر نحوه‌ی نگرش شما به ارزش و اعتبارتان به عنوان یک فرد هم تأثیر بگذارد.»

در مثال شلوارکی که نسبت به سال گذشته اندازه نیست، کسی که تصویر بدنی منفی دارد، ممکن است این‌گونه فکر کند که چون اضافه وزن پیدا کرده یا لاغر نیست، پس آدم بی‌ارزشی است و شکست خورده است.

ممکن است ریشه‌ی تصویر بدن منفی به دوران نوجوانی فرد برگردد. بهزمانی که به دلیل تغییرات وزنی ناشی از بلوغ، فشار برای داشتن ظاهری خاص، پست‌های رسانه‌های اجتماعی با ایده‌آل‌های بدنی غیرقابل دستیابی و والدینی که بیش از حد نگران وزن خودشان بودند، ایجاد شده باشد.

مهم نیست مشکلات تصویر بدن منفی از کجا شروع شده باشند، اما بی‌شک می‌توانند بعد از دوران جوانی هم ادامه پیدا کنند. دکتر جنیفر انگلر، استاد و رئیس بخش روان‌شناسی دانشکده یورک پنسیلوانیا توضیح می‌دهد:

«فکر می‌کنم این مسئله می‌تواند در طول زندگی ادامه پیدا کند و نوجوانان به بزرگسالانی تبدیل ‌شوند که همچنان با مشکلات مربوط به تصویر بدنی دست و پنجه نرم می‌کنند. بزرگسالان هم می‌توانند تصویر بدنی منفی داشته باشند، به‌خصوص اگر دائم خودشان را با دیگران مقایسه کنند و برای رسیدن به استانداردهای زیبایی جامعه تحت فشار باشند.»

تأثیر تصویر بدن بر سلامت و تندرستی

تصویر بدن منفی می‌تواند هم بر سلامت جسمی و هم بر سلامت روانی تأثیر بگذارد که هر کدام را به صورت جداگانه توضیح خواهیم داد:

تأثیر تصویر بدن بر سلامت جسم

به گفته‌ی دکتر انگلر:

«یکی از مهم‌ترین مشکلات روحی و جسمی که با داشتن تصویر بدن منفی همراه است، ارتباط با خطر ابتلا به اختلال خوردن است. تصویر بدنی منفی می‌تواند منجر به رژیم غذایی شود که به نوبه خود منجر به اختلال در خوردن و عوارض منفی زیادی برای سلامتی شود. بدیهی است که همه رژیم‌های غذایی منجر به اختلال خوردن نمی‌شوند، اما تحقیقات زیادی وجود دارد که نشان داده است این رژیم‌ها می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند.»

از جدی‌ترین عوارض جانبی اختلالات خوردن می‌توان به ناباروری، آسیب قلبی، آسیب مغزی و نارسایی اندام‌ها اشاره کرد.

تصویر بدن منفی همچنین می‌تواند بر رفتارهای دیگر نیز تأثیر بگذارد. به گفته‌ی محققان افرادی که تصویر بدنی منفی دارند ممکن است برای رفع ایرادهایی که از نظر خودشان ناخوشایند است، به رفتارها و فعالیت‌های دیگری روی بیاورند. مثلاً ممکن است برای کنترل وزن سیگار بکشند یا ورزش بیش از حد انجام دهند که در نهایت باعث مشکلات جسمی برای آن‌ها می‌شود. داده‌ها نشان می‌دهند که تا ۳۵درصد از افرادی که به الکل یا سایر مواد مخدر وابسته هستند، درگیر اختلالات خوردن هم هستند. رقمی که در مقایسه با جمعیت کلی ۱۱برابر بیشتر است.

تأثیر تصویر بدن بر سلامت روان

از طرف دیگر مشکلات تصویر بدن منفی می‌توانند روی سلامت روان هم اثر بگذارد، به ویژه اگر این مشکلات منجر به اختلال در خوردن شده باشند. بین اختلالات خوردن و افسردگی و اضطراب هم ارتباط وجود دارد. ا‍ین اضطراب یا افسردگی ممکن است همزمان با اختلال خوردن، یا قبل یا بعد از آن ایجاد شود. دکتر انگلر معتقد است بین افسردگی و پرخوری عصبی و همچنین بین اضطراب و بی‌اشتهایی عصبی ارتباطاتی وجود دارد.

تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر تصویر بدن

امروزه، رسانه‌های اجتماعی عاملی هستند که می‌توانند تأثیر زیادی بر تصویر بدن فرد داشته باشند و برای بسیاری از افراد، شبکه‌های اجتماعی تعریف‌کننده زیبایی و جذابیت هستند. اگر بدن افراد شبیه آنچه در فضای مجازی می‌بینند نباشد، می‌تواند منجر به قضاوت سخت‌گیرانه نسبت به خودشان شود. قرار گرفتن در معرض تصاویر زیاد در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند تأثیر منفی بر تصویر بدن داشته باشد، چون در زندگی واقعی هیچ‌کس نمی‌تواند ایده‌آل‌های فتوشاپ‌شده یا کاملاً دستکاری‌شده‌‌ی فید اینستاگرام را عملی کند.

با این حال تمام محتوای ایجاد شده در شبکه‌های اجتماعی در مورد تصویر بدن سراسر منفی نیست. شبکه‌های اجتماعی زمانی که آگاهانه و با نگاه نقادانه مورد استفاده قرار گیرند، می‌توانند به عنوان منبع دیگری برای سلامت روان عمل کنند.

چگونه تصویری سالم‌تر از بدن خود داشته باشیم

داشتن یک تصویر بدن مثبت ممکن است به طور طبیعی به دست نیاید و این اصلاً اشکالی ندارد. در ادامه به کارهایی که می‌توانید برای بهبود شیوه‌ی نگرش به خود انجام دهید، می‌پردازیم:

• به جای اینکه ظاهر خود را موشکافی کنید، به نقاط قوت و توانایی‌های بدنتان توجه کنید.
• پنج مورد از ویژگی‌های مثبت شخصیت خود و سپس پنج مورد از ویژگی‌های بدنی که دوست دارید را یادداشت کنید.
• جملات تأییدی مثبت را در اطراف خانه خود قرار دهید تا به خود یادآوری کنید که ویژگی‌های مثبتی دارید.
• خودتان را با دیگران مقایسه نکنید.

چند استراتژی برای بهبود تصویر بدن:

• -تحریف‌های شناختی که تصویر بدن منفی را تقویت می‌کنند، شناسایی و بازسازی کنید. به عنوان مثال، به جای اینکه فرض کنید دیگران پشت سر شما انتقاد می‌کنند، واقع بینانه در نظر بگیرید که دیگران چگونه ظاهر فیزیکی شما را می‌بینند.
• -به جای گفتگوی درونی منفی، از گفتگوی درونی مثبت استفاده کنید. به خودتان بگویید «شاد به نظر می‌رسم»، نه اینکه «خیلی چاق هستم.»
• -از محرک‌هایی که باعث ایجاد افکار منفی می‌شوند دوری کنید. به عنوان مثال، کاربران شبکه‌های اجتماعی که باعث می‌شوند حس بدتری نسبت به بدن خود پیدا کنید را دنبال نکنید.

نکته‌ی دیگر اینکه انتظار نداشته باشید همیشه ۱۰۰درصد نسبت به بدنتان احساس خوبی داشته باشید. تقریباً غیرممکن است که در فرهنگ رایج امروز در مورد بدن و غذایتان کاملاً منطقی باشید. باید بپذیرید که لحظات ناخوشایندی هم وجود دارند و وقتی با چنین لحظه‌هاتی مواجه شدید، از خودتان عصبانی نباشید. اگر این افکار منفی در عملکرد روزانه‌ی شما اختلال ایجاد کند (مثلاً درگیر ورزش‌های سنگین و رژیم‌های غذایی نامناسب و طولانی شوید) احتمالاً زمان آن رسیده باشد که به دنبال کمک حرفه‌ای از یک متخصص سلامت روان باشید. همه افراد گاهی اوقات افکار منفی در مورد ظاهرشان دارند، اما زمانی که واکنش به این نوع افکار، منجر به رفتارهای مخرب شود، زمان آن رسیده است که با کمک حرفه‌ای روی این موضوع کار کنید.