ارج‌نهادن به زیبایی بخشی از زندگی روزمره بسیاری از ما انسان‌ها است. ما می‌توانیم زیبایی را در طبیعت، در یکدیگر، در هنر و حتی در ایده‌های انتزاعی پیدا کنیم. اما این قدردانی از زیبایی می‌تواند تناقضی کوچک در خود داشته باشد. مطالعات تازه‌ای که درباره تمایلات زیبایی‌شناختی انسان انجام شده نشان می‌دهد که ارزیابی‌های ما از زیبایی در ویژگی‌های مشخصی خلاصه می‌شود: سادگی، تقارن، هم‌نشینی رنگ‌ها و شکل‌ها و نسبت‌ها و هندسه‌های خاص. با این حال، هر کدام از انسان‌ها می‌توانند برداشت متفاوت و منحصربه‌فردی از مفهوم زیبایی داشته باشند، به‌ویژه وقتی که پای سلیقه و ذائقه آن‌ها در موسیقی، هنر، لباس و غیره در میان باشد.
اکنون به نظر می‌رسد که معیارها و استانداردهای زیبایی تا حدودی عینی یا بیرونی و در عین حال، ذهنی یا درونی باشد. بیایید ببینیم که علم چه پاسخی برای این معما دارد.
روان‌شناسی و معیارهای زیبایی
روان‌شناسی تکاملی در زمینه انتخاب همسر دیدگاه نظری جالبی دارد و مطالعه‌ای که در اوایل سال جاری میلادی در مجله «ساینتیفیک ریپورت» منتشر شد، درمورد علت خلاصه‌شدن علائق زیبایی‌شناختی ما در ویژگی‌هایی مشخص، توضیحات جالبی ارائه می‌دهد.
در این مقاله، گروهی از روان‌شناسان دانشگاه کنستانز توانستند یافته‌های مطالعات قبلی را تکرار کنند و نشان بدهند که انسان از نظر زیبایی‌شناختی شکل خاصی را ترجیح می‌دهد که با عنوان «خط زیبایی هوگارت» شناخته می‌شود. این منحنی شبیه با حرف اس انگلیسی است و افرادی که در مطالعه اخیر مشارکت داشتند و از آن‌ها خواسته شده بود جذاب‌ترین منحنی را از بین مجموعه‌ای از منحنی‌ها انتخاب کنند، این منحنی خاص را بیش از بقیه انتخاب کردند.
ویلیام هوگارت، هنرمند انگلیسی، در کتابی به نام «تحلیل زیبایی» که سال ۱۷۵۳ منتشر شد، این موضوع را مطرح کرد که جذابیت بصری خطوط مواج بیشتر از خطوط مستقیم است. از آن زمان به بعد، خط زیبایی هوگارت به مرجعی برای طراحی در زمینه‌های مختلف، از طراحی منظره گرفته تا مدل مو، تبدیل شده است.
اما مطالعه‌ای که به آن اشاره کردیم، علاوه بر اینکه شواهدی تجربی برای تمایل انسان به خط زیبایی هوگارت ارائه می‌کند، توضیحاتی هم درباره علت جذابیت این منحنی خاص دارد.
آنچه از نظر ما انسان‌ها جذاب است از ویژگی‌های ظاهری فراتر می‌رود. این نوع داوری‌های زیبایی‌شناختی از چارچوب بعضی از نظریه‌های تکاملی فراتر می‌رود و احتمالا به مفهوم هویت، ابراز وجود و نشانه‌گذاری اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند
تکامل زیبایی
نویسندگان این مقاله خاطرنشان کرده‌اند که این شکل خاص به درجه مطلوب انحنای کمر افراد بارداری شباهت دارد که انتظار می‌رود در دوران بارداری آسیب خاصی به کمرشان وارد نشود. بنابراین، کسانی که چنین انحنای کمری دارند بیشتر احتمال دارد که در دوران بارداری سالم بمانند و فرزند سالم به دنیا بیاورند.
چنین مطالعاتی این استدلال را مطرح می‌کنند که انسان به‌گونه‌ای تکامل یافته است که ویژگی‌هایی را دوست داشته باشد که زمانی نماینده نوعی تناسب اندام تکاملی بوده است. توجه به این نکته هم لازم است که عوامل تکاملی دیگری نیز وجود داشته است که می‌تواند توضیحی برای علاقه انسان به ریتم و تقارن باشد.
برای نمونه، ممکن است تمایل و علاقه انسان به تقارن و نسبت‌های خاص به این دلیل باشد که این چیزها کمک می‌کنند تا قوانین ادراکی حاکم بر محیط‌مان را بهتر بشناسیم و به‌واسطه آن‌ها، از جهان پیرامون‌مان مدل‌های ذهنی بسازیم. انسان برای اینکه بتواند با محیط خود تعاملی مناسب داشته باشد و دوام بیاورد، باید بتواند چیزهایی مانند غذا، سرپناه، انسان‌های دیگر و حیوانات شکارچی را از یکدیگر متمایز کند.
اما همان طور که قبلا هم اشاره کردیم، ادراک انسان‌های مختلف از زیبایی تفاوت‌های ظریف و جالبی دارد. برای توضیح این نکته نیز دیدگاهی علمی و نظری وجود دارد.
معنای «جذابیت» برای شما
آنچه از نظر ما انسان‌ها جذاب است از ویژگی‌های ظاهری فراتر می‌رود. این نوع داوری‌های زیبایی‌شناختی از چارچوب بعضی از نظریه‌های تکاملی فراتر می‌رود و احتمالا به مفهوم هویت، ابراز وجود و نشانه‌گذاری اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند. انسان‌ها موجوداتی عمیقا اجتماعی‌اند و در جمع انسان‌های دیگر می‌توانند رشد کنند. علاوه بر این، ما گاهی به صفت‌ها و ویژگی‌های مختلف معنایی دلخواه نسبت می‌دهیم و تا حدی پیش می‌رویم که این ویژگی‌ها اهمیت خاصی برایمان پیدا می‌کند. برای مثال، کسی که خودش را دوست‌دار محیط‌زیست می‌داند ممکن است بگوید رنگ موردعلاقه‌اش سبز است. همچنین ممکن است یک میهن‌دوست فرانسوی به رنگ آبی تمایل پیدا کند، زیرا رنگ پیراهن تیم‌های ملی این کشور آبی است. در چنین مواردی، ترجیحات زیبایی‌شناختی افراد با حس هویت آن‌ها گره خورده است و می‌تواند برای دیگران نیز معنادار باشد.
پس گرچه ممکن است که تکامل مفهوم جذابیت را در فرایند انتخاب همسر برای انسان محدود کند، ولی معیارهای زیبایی چنین محدودیتی را ندارند. انسان می‌تواند مفهوم زیبایی را برای هر چیزی که می‌خواهد در نظر بگیرد.
