در سال‌های اخیر، برندهای زیبایی با برچسب «پاک» اقدام به بازاریابی می‌کنند. جنبش زیبایی پاک که پیش از این جنبشی خاص به شمار می‌آمد، در اثر افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان، اکنون به جریان اصلی تبدیل شده است و نام‌های بزرگی در صنعت زیبایی به دنبال این موج حرکت می‌کنند. اما این پرسش مطرح است که زیبایی پاک دقیقا چه معیارهایی دارد و آیا برندهای زیبایی به‌اندازه‌ای که ادعا دارند، در راستای این معیارها حرکت می‌کنند یا خیر. در این مطلب کوشیده‌ایم این معیارها را ارزیابی کنیم و تا جایی که می‌توانیم، به پیچیدگی‌های این موج بپردازیم.
۱زیبایی پاک چه معنایی دارد؟
زیبایی پاک مفهومی فراگیر است و می‌تواند به لوازم آرایشی، محصولات مراقبت از پوست و بعضی از محصولات مراقبت شخصی که از مواد و ترکیبات پاک و بی‌ضرر و غیرسمی ساخته شده‌اند، اشاره داشته باشد. اما منظور از «مواد و ترکیبات پاک» چیست؟ در حالت کلی، منظور از «مواد و ترکیبات پاک» موادی است که غیرسمی‌اند، برای سلامت خطری ندارند و با محیط‌زیست سازگارند. این اصطلاح گاهی هم در اشاره به مواد طبیعی مانند روغن نارگیل، روغن جوجوبا و رنگدانه‌های گیاهی، به کار می‌رود. البته این امکان نیز وجود دارد که در فرمول محصولات زیبایی پاک، از موادی مصنوعی استفاده شود که برای سلامت مصرف‌کنندگان و محیط‌زیست بی‌خطرند.
جنبش زیبایی پاک با استفاده از مواد و ترکیبات خطرناک و زیان‌آور مخالف است. موادی از قبیل:
پارابن‌ها
عطرهای مصنوعی
سدیم لوریل سولفات
فتالات
رنگ‌های مصنوعی
فرمالدهید
ترکیبات آلومینیم
هیدروکینون
اکسی‌بنزون
تری‌کلوسان
مشتقات نفتی
تالک
بوتیل هیدروکسی آنیزول
در نگاه نخست، موج زیبایی پاک را می‌توان امری مثبت دانست که دغدغه آن سلامت انسان و کره زمین است و می‌خواهد تأثیرات زیست‌محیطی تولیدات انسانی را به حداقل برساند و در بهره‌گیری از منابع زمین، به روش‌های اخلاقی‌تری پایبند باشد.
اما در حال حاضر، تعریف رسمی و مشخصی از جنبش زیبایی پاک وجود ندارد و همین موضوع اختلافاتی را بین تولیدکنندگان محصولات پاک به وجود آورده و مصرف‌کنندگان را سردرگم کرده است. برای نمونه، ممکن است شرکتی زیبایی پاک و طبیعی را به‌معنای استفاده از مواد و ترکیبات طبیعی در نظر بگیرد، ولی شرکتی دیگر استفاده از مواد مصنوعی ایمن و بی‌خطر را هم مجاز بداند. و دقیقا همین جا است که اصطلاح «زیبایی پاک» مبهم می‌شود و امکان سوءاستفاده از آن فراهم می‌شود.
جنبش زیبایی پاک چگونه آغاز شد؟
جنبش زیبایی پاک همراه با صنعت سلامت و به‌ویژه غذای پاک و سم‌زدایی بالا آمد و موردتوجه قرار گرفت. با آغاز این موج، شاهد افزایش تقاضا برای محصولات زیبایی پاک بودیم که از ترکیباتی مینیمالیستی و «پاک» تولید شده بودند.
زیبایی طبیعی هموارا طرف‌داران خودش را داشته است، ولی در اوایل دهه ۲۰۱۰، به‌دلیل افزایش توجه به ترکیبات تشکیل‌دهنده و نگرانی‌های فزاینده درباره خطرات بالقوه برخی از مواد شیمیایی مصنوعی که در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود، توجه بسیار بیشتری جذب کرد. علاوه بر این، افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان از مقررات سخت‌گیرانه‌تر درمورد ترکیبات محصولات آرایشی و موادی که باعث تحریک پوست می‌شوند، به موج زیبایی پاک و طبیعی بیشتر دامن زد. برای نمونه، وقتی اتحادیه اروپا مواد و ترکیبات رایج در محصولات آرایشی آمریکایی را ممنوع کرد، مصرف‌کنندگان آمریکایی پرسش‌هایی را در این زمینه مطرح کردند. به‌این‌ترتیب، مصرف‌کنندگان بیش از هر زمان دیگری می‌خواستند بدانند که محصولات مراقبت از پوستی که استفاده می‌کنند از چه ترکیباتی ساخته شده است و این مواد دقیقا چه تأثیری روی پوست‌شان دارد.
در کنار این‌ها، پایداری زیست‌محیطی و ملاحظه‌های اخلاقی نیز نقش داشت. زیرا مصرف‌کنندگان به‌دنبال محصولاتی سازگار با محیط‌زیست و عاری از خشونت (فاقد تست حیوانی) بودند و همین انگیزه به‌خودی‌خود آن‌ها را به زیبایی پاک علاقه‌مند می‌کرد.
پیش‌بینی می‌شود که ارزش بازار محصولات زیبایی پاک تا سال ۲۰۲۸ به ۱۴٫۶ میلیارد دلار برسد. در این میان، فناوری هم نقش مهمی خواهد داشت و با پیشرفت فناوری، تولیدکنندگان می‌توانند با استفاده از مواد اولیه طبیعی و مصنوعی، محصولاتی را توسعه بدهند که برای پوست ما و سیاره زمین، آسیب کمتری داشته باشد.
زیبایی پاک یا زیبایی طبیعی؟
در اینجا، به تعریفی کلی از زیبایی پاک اشاره کردیم. اما «زیبایی طبیعی» به چه معنا است و آیا این دو اصطلاح مفهومی یکسان دارند؟
بعضی از شرکت‌ها و برندها، به‌ویژه برندهایی که ممکن است به سبزشویی متهم شوند، این دو اصطلاح را به‌جای یکدیگر استفاده می‌کنند، ولی زیبایی پاک و زیبایی طبیعی معانی متفاوتی دارند.
زیبایی طبیعی بر استفاده از مواد و ترکیباتی تأکید دارد که از مواد طبیعی مشتق شده باشند. محصولات زیبایی طبیعی نیز معمولا حاوی مواد گیاهی و طبیعی، مانند عصاره‌های گیاهی، روغن‌های طبیعی و مواد معدنی، هستند. برندهای زیبایی طبیعی هم استفاده از مواد ارگانیک و ترکیبات دست‌ساز را در اولویت قرار می‌دهند و از مواد مصنوعی اجتناب می‌کنند.
با وجود این، برای «زیبایی طبیعی» هم، مانند زیبایی پاک، هیچ تعریف رسمی و استانداردی وجود ندارد و ممکن است در بعضی از محصولاتی که برچسب «زیبایی طبیعی» دارند، همچنان از برخی مواد مصنوعی استفاده شده باشد.
توجه به این نکته هم مهم است که بعضی از مواد طبیعی ممکن است نه برای پوست شما و نه برای محیط‌زیست، گزینه بهتری نباشند. بعضی از محصولات زیبایی طبیعی از مواد و ترکیباتی استفاده می‌کنند که منبع پایدار ندارند یا ردپای کربنی‌شان قابل‌توجه است. برای نمونه، روغن پالم که ماده‌ای صددرصد طبیعی به شمار می‌آید، بسته به شیوه تأمین آن، می‌تواند به جنگل‌زدایی گسترده، به‌خطرافتادن زیستگاه‌های طبیعی و ازبینرفتن تنوع زیستی منجر شود. در عین حال، بعضی از عصاره‌ها و مواد معدنی خاص می‌توانند پوست را تحریک کنند و باید به‌دقت رقیق شوند و با احتیاط زیاد به کار بروند.
به همین دلیل است که برندهای زیبایی پاک اغلب سعی می‌کنند شفافیت را در اولویت قرار بدهند و اطلاعات روشنی درباره مواد تشکیل‌دهنده، شیوه‌های تأمین این مواد و فرایندهای تولید در اختیار مصرف‌کنندگان بگذارند.
چرا زیبایی پاک مهم است؟
قبل از اینکه سراغ انتقادهایی برویم که درمورد زیبایی پاک مطرح است، اجازه بدهید مزیت‌های این مفهوم را مرور کنیم.
زیبایی پاک توجه به مواد و ترکیبات تشکیل‌دهنده را افزایش می‌دهد؛ جنبش زیبایی غیرسمی اولین جنبشی بود که توجه ما را به موادی معطوف کرد که روی مو و پوست‌مان می‌مالیم. این جنبش مصرف‌کنندگان را تشویق کرد تا پرسش‌های مهمی را درباره مواد تشکیل‌دهنده محصولات آرایشی، به‌ویژه مواد سمی، تحریک‌کننده و حتی سرطان‌زا و مختل‌کننده غدد درون‌ریز، مطرح کنند. در حال حاضر، مصرف‌کنندگان بیشتر به محصولاتی تمایل دارند که فهرست مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها شفاف و معتبر باشد. نتیجه اینکه بسته‌بندی محصولات آرایشی با دقت بیشتری خوانده می‌شود و مصرف‌کنندگان رویکرد آگاهانه‌تری نسبت به مواد تشکیل‌دهنده این محصولات در پیش گرفته‌اند.
زیبایی پاک برندهای مراقبت از پوست را مسئولیت‌پذیر کرده است؛ مفاهیم مربوط به زیبایی پاک، با تمرکز بر آنچه که به خورد پوست‌مان می‌رود و اصرار به استفاده از مواد و ترکیبات طبیعی‌تر و پایدارتر و باکیفیت‌تر، برندهای زیبایی را وادار کرده است که در برابر استفاده از مواد سمی و خطرناک در محصولات‌شان پاسخ‌گو باشند. برندهای زیبایی اکنون دیگر این فشار را احساس می‌کنند و برای اینکه بتوانند مشتریان‌شان را حفظ کنند، به مراقبت از پوست طبیعی متمایل شده‌اند.
ترویج شفافیت و تلاش برای تأثیرگذاری مثبت بر محیط‌زیست؛ جنبش زیبایی پاک توانسته است به بحث‌های مربوط به تداوم‌پذیری محیط‌زیست و تأثیر صنعت زیبایی بر این تداوم‌پذیری کمک کند. قبل از به‌راه‌افتادن جنبش زیبایی پاک، تعداد کمی از برندها به تأثیر بسته‌بندی محصولات آرایشی بر طبیعت یا اهمیت رعایت اخلاق در استفاده از منابع طبیعی اشاره می‌کردند. حتی تعداد کمتری از آن‌ها با سازمان‌های محیط‌زیستی غیرانتفاعی همکاری داشتند و برای مدیریت میزان انتشار کربن در طول زنجیره تأمین خود تلاش می‌کردند.
در پی جنبش زیبایی پاک، گزینه‌های مراقبت از پوست پایدارتر در دسترس قرار گرفت. برندها رفته‌رفته شروع به تولید محصولات بازیافت‌پذیر کردند، سراغ جایگزین‌های پلاستیک رفتند و امکان استفاده مجدد از بسته‌بندی محصولات‌شان را فراهم آوردند.
۵انتقادهایی درمورد زیبایی پاک
مانند بسیاری از موج‌هایی که در صنعت زیبایی به راه می‌افتد، زیبایی پاک هم منتقدان خاص خودش را دارد که این پرسش را طرح می‌کنند که آیا زیبایی پاک واقعا پاک است؟
استفاده غیراخلاقی از منابع طبیعی و تأمین مواد اولیه با شیوه‌های ناپایدار
موج زیبایی طبیعی راه‌حلی برای سازگاری بیشتر صنعت زیبایی با محیط‌زیست نیست. موج زیبایی طبیعی، علی‌رغم تأکید بر استفاده از مواد طبیعی، می‌تواند به تأمین مواد اولیه به شیوه‌های ناپایدار دامن بزند. علاوه بر این، افزایش تولید محصولات زیبای پاک می‌تواند خطر استثمار کارگران و شرایط کاری غیراخلاقی را افزایش بدهد. نمونه‌هایی از این شرایط در هند و استفاده از کودکان برای استخراج میکا گزارش شده است. میکا ماده‌ای معدنی است که به‌دلیل کیفیت خاص آن، در صنایع مختلف، از تولید مواد آرایشی گرفته تا رنگ خودرو، کاربرد دارد.
علاوه بر این، محصولات طبیعی ممکن است به کاهش منابع طبیعی، تخریب محیط‌زیست و تضعیف جوامع محلی که زندگی‌شان متکی بر این مواد است، منجر شود. روغن پالم که در مواد غذایی و محصولات آرایشی استفاده می‌شود، نمونه‌ای از این مورد است. افزایش تولید این محصول می‌تواند به ازبینرفتن جنگل‌های بارانی، تخریب زیستگاه‌های طبیعی و انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری منتهی شود.
یکی از راه‌های جلوگیری از این آسیب‌ها مقررات‌گذاری دقیق برای تأمین مواد اولیه محصولات زیبایی است، فرقی هم نمی‌کند که این محصولات در چارچوب زیبایی پاک بگنجند یا نه. راه‌حل دیگر این است که از مواد مصنوعی بی‌خطر در تولید محصولات زیبایی استفاده شود.
اتهام سبزشویی
از آنجایی که هیچ تعریف روشن و دقیقی برای زیبایی پاک وجود ندارد، این مفهوم می‌تواند دست‌خوش انواع سوءاستفاده‌ها قرار بگیرد. یکی از این سوءاستفاده‌ها سبزشویی است. یعنی اینکه بعضی از برندها به‌جای اینکه واقعا به فکر محیط‌زیست باشند، از موج زیبایی طبیعی و توجه به محیط‌زیست، برای تبلیغ محصولات خود بهره می‌گیرند. در حال حاضر، برندها می‌توانند برای محصولات خود از برچسب‌هایی مانند «طبیعی»، «حاصل از طبیعت»، «تجدیدپذیر» و «پایدار» استفاده کنند، بدون اینکه نیاز باشد شواهد خاصی برای پشتیبانی از این ادعاها ارائه بدهند.
بعضی از محصولات زیبایی پاک نیز از مواد و ترکیباتی استفاده می‌کنند که برای پوست مضر است. نکته کلی این است که مواد به‌دست‌آمده از طبیعت همواره برای پوست مفید نیستند و در بعضی موارد، مواد مصنوعی می‌توانند مفیدتر و ایمن‌تر باشند.
برای «زیبایی طبیعی» هم، مانند زیبایی پاک، هیچ تعریف رسمی و استانداردی وجود ندارد و ممکن است در بعضی از محصولاتی که برچسب «زیبایی طبیعی» دارند، همچنان از برخی مواد مصنوعی استفاده شده باشد.
کدام محصولات زیبایی پاک را انتخاب کنیم؟
بهترین راه برای اینکه بفهمیم یک محصول مراقبت از پوست «پاک» دقیقا همان ویژگی‌هایی را دارد که اداعا می‌کند این است که آن محصول گواهی‌نامه‌ای از طرف مؤسسه‌ای دیگر داشته باشد که این ویژگی‌ها را تأیید کند. بعضی از مهم‌ترین گواهی‌هایی را که می‌توانید به آن‌ها توجه کنید، در فهرست زیر آورده‌ایم:
Ecocert COSMOS
Soil Association Organic
USDA Organic
Demeter
Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO)
NATRUE
Environmental Working Group (EWG)
نکته: «EWG» یا «کارگروه محیط‌زیست» دیتابیسی به نام «Skin Deep» به‌نشانی «www.ewg.org/skindeep» دارد که می‌توانید در آن برندها، محصولات و مواد اولیه مختلف را جست‌وجو کنید و درباره آن‌ها اطلاعاتی دقیق به دست بیاورید.
تحقیق کنید
پیش‌بینی می‌شود که ارزش بازار محصولات زیبایی پاک تا سال ۲۰۲۸ به ۱۴٫۶ میلیارد دلار برسد. در این میان، فناوری هم نقش مهمی خواهد داشت و با پیشرفت فناوری، تولیدکنندگان می‌توانند با استفاده از مواد اولیه طبیعی و مصنوعی، محصولاتی را توسعه بدهند که برای پوست ما و سیاره زمین، آسیب کمتری داشته باشد. روی کاغذ همه چیز خوب است، ولی خطر سبزشویی و تلاش بعضی از برندها برای گمراه‌کردن مصرف‌کنندگان وجود دارد. پس اگر به پوست و سیاره خودتان اهمیت می‌دهید، به یاد داشته باشید که تحقیق کنید، سؤال بپرسید، از برندهای معتبر حمایت کنید و به‌دقت مراقب پوست‌تان باشید.
