لورآل، نارس، شنل، اسنس، فلورمار، اوربان دکای و … نام هر برند بزرگ بین‌المللی که به ذهنتان می‌رسد، در فروشگاه‌های لوازم آرایشی تهران پیدا می‌شود؛ حتی در زیرپله‌‌ها و در بساط دستفروش‌های جنوب شهر. برندهایی با قیمت نازل آن هم در کشوری که قریب به یک دهه است سنگین‌ترین تحریم‌های اقتصادی را تجربه می‌کند. بسیاری از مشتریان متوجه هستند که با آشفته بازاری از برندهای فیک و تقلبی سر و کار دارند اما کار آنجایی دشوار می‌شود که قیمت‌‌ها گزاف می‌شود و تشخیص لوازم آرایشی اصل و فیک ناممکن به نظر می‌رسد.
ممنوعیت واردات و تشکیل بازارهای زیرزمینی
واردات لوازم آرایشی و بهداشتی از سال ۱۳۹۷ ممنوع شد. درست پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق امریکا، برجام را مقابل دوربین تلویزیون پاره کرد و ایران دچار تنگنای ارزی شد. تنگنای ارزی ناشی از تحریم باعث شد که دولت لوازم آرایشی را کالای غیرضروری تشخیص دهد و واردات آن را ممنوع کند، ممنوعیتی که همچنان پابرجاست اما این ممنوعیت مانع خروج ارز نشد و به واردات گسترده کالای قاچاق و تقلبی دامن زد.
چندی پیش در میانه دی امسال، موسی احمدزاده، عضو هیئت مدیره انجمن واردکنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی، در یک نشست خبری گفت: «بر اساس آمارهای منتشر شده، سال گذشته دو میلیارد و صد میلیون دلار لوازم آرایشی و بهداشتی از مبادی غیررسمی و به‌صورت قاچاق وارد کشور شده است.» و در ادامه توضیح داد: «با از بین رفتن ممنوعیت و ورود کالاها از مبادی قانونی، در یک فضای رقابتی مردم می‌توانند کالای اصل و با کیفیت مصرف کنند اما دولت سال‌هاست واردات رسمی لوازم آرایشی را ممنوع کرده است و از زمان ممنوعیت واردات لوازم آرایشی، ۲۳۰ شرکت کوچک و متوسط که عضو انجمن بودند، عضویت خود را تمدید نکردند و با حداقل نیرو مشغول به کار هستند.»
کم‌درآمدها لوازم آرایشی ایرانی می‌خرند
کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی اعلام کرد که حدود ۹۷ درصد لوازم آرایشی و بهداشتی تولید داخل است و انجمن کازموپرایوت یا تولیدات بدون کارخانه لوازم آرایشی و بهداشتی، گزارش داده حدود پنجاه درصد بازار عطر کشور تولید داخلی است. سازمان غذا و دارو هم معتقد است که برای مقابله با پدیده قاچاق و تقلب در بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در وهله اول تولیدکنندگان موظفند کمر همت ببندند زیرا شناسه‌گذاری و درج کد UID روی محصول راهی برای شناسایی محصولات تقلبی و اصل از یکدیگر است.
این در شـــــرایطی اســـت که بســـیاری از مصرف‌کنندگان ایرانی رغبتی به خرید لوازم آرایشی و بهداشتی ایرانی ندارند. فروشندگان لوازم آرایشی می‌گویند که مصرف کنندگان حاضر نیستند لوازم آرایشی ایرانی بخرند چون معتقدند لوازم آرایشی ایرانی کیفیت کافی ندارد و بیشتر اقشار کم‌درآمد مشتریان لوازم آرایشی ایرانی هستند.
آنها توضیح می‌دهند که برخی برندهای ایرانی مدعی‌اند که مواد اولیه لوازم آرایشی و بهداشتی خود را از برندهای بزرگ تهیه و تحت‌لیسانس برندهای بین‌المللی محصول تولید می‌کنند اما ادعای آنها واقعیت ندارد و در مجموع کیفیت لوازم آرایشی ایرانی پایین است. از سوی دیگر، دولت سال‌هاست واردات رسمی لوازم آرایشی را ممنوع کرده است.
این ادعای فروشندگان لوازم آرایشی مورد تایید تشکل‌های صنفی این بخش است. موسی احمدزاده، عضو هیئت مدیره انجمن واردکنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی، در نشست خبری اخیر خود در این باره توضیح داده است و گفته مصوبه واردات بالک (واردات و عرضه مواد اولیه دارویی و صنعتی) بیش از شش ماه است که صادر شده اما هنوز ابلاغ نشده است.
بر این اساس، مواد اولیه لوازم آرایشی از خارج از کشور وارد می‌شود و در اینجا به صورت حجمی تولید و بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌شود اما این اتفاق تاکنون در بازار ایران نیفتاده است. همین مساله باعث شده است که بازار لوازم آرایشی قاچاق و فیک داغ شود.
سلامت مصرف‌کنندگان قربانی قاچاق
بازار داغ لوازم آرایشی و بهداشتی قاچاق و تقلبی در ایران بارها خبرساز شده و البته نسبت به عواقب سوء این محصولات برای سلامت افراد گزارش‌ها منتشر شده است. آذر سال ۱۴۰۰ حمید مقیمی، رئیس هیئت مدیره انجمن واردکنندگان فراورده‌های آرایشی ایران، با اشاره به تفسیر غیرکارشناسانه‌‌‌ای که مبنای ممنوعیت واردات لوازم آرایشی و بهداشتی شده، به ایلنا گفت که در حال حاضر هفتاد درصد لوازم آرایشی و بهداشتی در ایران قاچاق و تقلبی است.
مقیمی با اسفبار خواندن این وضعیت توضیح داده که به‌دلیل ممنوعیت واردات رسمی این کالاها، قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی بالا گرفته است.
حتی در سال 1399 هم واردات رسمی عطر به‌وسیله وزارت صنعت، معدن و تجارت با همین تفسیر ممنوع شد.
او با تاکید بر اینکه مصرف کالاهای فیک و قاچاق سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد، گفته است: «در حال حاضر کالاهای عرضه‌شده شامل بخش اندکی از محصولات تولید داخل می‌شود. بقیه کالاهای این عرصه قاچاق و فیک است که یا از طریق دریا از امارات یا از مناطق آزاد یا از کردستان عراق وارد ایران می‌شوند.»
این در حالی است که کارشناسان بارها نسبت به خطرات لوازم آرایشی تقلبی یا فاسد هشدار داده‌اند و در مورد عوارض مصرف این‌گونه کالاها و مشکلات پوستی و تنفسی، مسمومیت‌های کبدی و کلیوی، کم‌کاری غده فوق‌کلیه، تغییر رنگ و صدمه به مو و ناخن، آسیب دیدن جنین و آثار سرطان‌زای ناشی از مصرف آنها اشاره کرده‌اند. مقیمی اعتقاد دارد که برای کمک به افزایش تولید و تجارت لوازم بهداشتی و آرایشی و کاهش قاچاق در کشور باید سیـاسـت‌هــای واقــع‌بیـــنانه را جایگزین ممنوعیـــت‌های غـــــیرکارشـــناسانه کرد و برنامه تولید را از طریق همکاری مشترک با برندهای معتبر خارجی در کشور احیا کنیم. او برآورد کرده است که شرکت‌های بخش خصوصی فعال در این حوزه می‌توانند ظرف دو سال اقدام به تولید مشارکتی کنند و در روندی پنج ساله حتی بازار انحصاری منطقه را از ترکیه بربایند.
درخواست حذف ممنوعیت واردات لوازم آرایشی
کارگروه تخصصی شورای گفت‌وگو در نشستی در ۱۴ مهر سال گذشته مشکلات مترتب با بازار لوازم آرایشی و بهداشتی ناشی از ممنوعیت واردات این محصولات را از سال ۱۳۹۷ بررسی کردند و خواهان حذف ممنوعیت واردات لوازم آرایشی و بهداشتی شدند.
بر اساس آمار ارائه شده از سوی انجمن واردکنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی، بالغ بر ۱۶۰ شرکت واردکننده لوازم آرایشی و بهداشتی در این سال‌ها فعالیت خود را متوقف کرده‌اند و هشت هزار نفر از پرسنل این شرکت‌ها تعدیل شده‌اند. متوسط میزان واردات در سه سال منتهی به سال ۱۳۹۷ برابر با ۲۹۰ میلیون دلار بوده که از ارز غیردولتی تامین می‌شده و میزان ارزبری اندکی هم داشته است. این میزان واردات در سال ۱۳۹۸ به چهل تا پنجاه میلیون دلار رسید. به این معنا که با اعمال ممنوعیت واردات، میزان واردات رسمی این لوازم با ۲۵۰ میلیون دلار کاهش مواجه شد اما در مقابل رشد پانصد میلیون دلاری در روند قاچاق این فرآورده‌ها رخ داد. طبق آنچه نماینده ستاد مقابله با قاچاق کالا و ارز مطرح کرد، لغو ممنوعیت واردات لوازم آرایشی و بهداشتی باید اجرایی شود اما برای اجرای آن باید مراجع قانونی را در نظر گرفت چون بخشی از ممنوعیت‌ها مربوط به حکم سران قواست و برخی از آن به هیئت وزیران برمی‌گردد.
